Het is al lang bekend dat Sapiens en Neanderthalers elkaar niet alleen in musea of stambomen zijn tegengekomen. Ze zijn elkaar echt tegengekomen. Maar wat we tot nu toe niet wisten, is waar deze ontmoetingen precies plaatsvonden.
Eennieuwe studie heeft nu het mysterie opgelost: het was in het Zagrosgebergte, in het hart van het Midden-Oosten, dat twee menselijke soorten elkaar ontmoetten, samenleefden… en een onuitwisbare stempel op ons DNA drukten. Dit is het fascinerende verhaal van een lang onzichtbare, maar vandaag onvermijdelijke vermenging van culturen.
Een kruispunt tussen twee werelden
Het Zagrosgebergte, gelegen op de grens van Iran, Irak en Turkije, vormt een lange bergketen die bij het grote publiek weinig bekend is, maar in de prehistorie van groot strategisch belang was. Aan het einde van het Pleistoceen (60.000 tot 40.000 jaar geleden) vormde deze regio een natuurlijke bioklimatologische corridor tussen de gematigde zones in het noorden en de warmere regio’s in het zuiden.
In die tijd was het klimaat onstabiel en trokken de menselijke bevolkingsgroepen rond. De Neanderthalers, die al goed in Europa en West-Azië gevestigd waren, trokken naar het zuidoosten. De Sapiens, afkomstig uit Afrika, zetten hun opmars naar het noorden voort. Hier, in de ruige bergen van de Zagros, kruisen hun wegen elkaar.
Archeologen bevestigen dat deze regio rijk is aan prehistorische vindplaatsen met overblijfselen van beide soorten. Genetische analyses tonen aan dat de twee populaties elkaar in die tijd voldoende hebben ontmoet om zich voort te planten.
Wanneer hybridisatie ons erfgoed wordt
Het idee dat twee menselijke soorten samen kinderen hebben gekregen, is niet langer een hypothese. Sinds de volledige sequentiebepaling van het genoom van de neanderthaler in 2010 stapelt het bewijs zich op: alle niet-Afrikaanse mensen dragen vandaag tussen 1 en 4 % neanderthalergenen.
En dat erfgoed beperkt zich niet tot een vaag percentage. Deze genen beïnvloeden zeer concrete kenmerken:
- de vorm van de neus,
- de gevoeligheid voor pijn,
- de immuunrespons,
- de reactie op stress
- en zelfs de vatbaarheid voor COVID-19 of depressie.
Met andere woorden, een niet te verwaarlozen deel van wat we zijn – zowel lichamelijk als geestelijk – is het directe resultaat van deze kruising.
En deze ontmoeting heeft waarschijnlijk niet slechts één keer plaatsgevonden: er zouden verschillende golven van vermenging hebben plaatsgevonden in verschillende gebieden, maar het Zagrosgebergte lijkt een centraal brandpunt, een convergentiepunt, een genetisch kruispunt te zijn geweest.
Een nieuwe visie op onze menselijkheid
De studie stelt een oud idee ter discussie: dat van een mensheid die zich in afzonderlijke lijnen ontwikkelt, met Sapiens aan de ene kant en Neanderthalers aan de andere, met een winnaar (wij) en een verliezer (zij). Zo eenvoudig is het niet.
De werkelijkheid is veel mozaïekachtiger, met menselijke soorten die elkaar ontmoeten, uitwisselen, zich aanpassen, soms verdwijnen, maar altijd sporen achterlaten. In dit kader zijn het Zagrosgebergte niet alleen een geologisch decor, maar een fundamentele plek in onze gemeenschappelijke geschiedenis.
Het is niet zomaar een episode uit een ver verleden, maar een deel van ons biologisch heden. Want deze vermenging heeft misschien wel een rol gespeeld in ons succes als soort: het heeft ons genoom verrijkt, onze veerkracht versterkt en gevormd wat we vandaag de dag ‘de mens’ noemen.
