Dankzij een archeologische analyse met onderwaterrobots onthult een nieuwe studie hoe de munten van het galjoen San José de symbolen van de Spaanse koloniale macht op het hoogtepunt van de 18e eeuw laten zien.
Soms wordt geschiedenis bewaard in voorwerpen zo klein als een muntstuk. En als die voorwerpen 600 meter onder de zeespiegel liggen, wordt de ontdekking een ongekende technische en wetenschappelijke uitdaging. In het geval van het galjoen San José(een van de gezonken Spaanse galjoenen) is wat aan het licht is gekomen niet alleen een materiële schat, maar ook een ware tijdcapsule van de Spaanse koloniale macht.
Een nieuwe studie, gepubliceerd in Antiquity, presenteert de resultaten van een niet-invasieve archeologische analyse van het wrak van de San José, een schip van de Flota de Tierra Firme dat in 1708 zonk voor de kust van Cartagena. Met behulp van fotogrammetrische technologie en op afstand bediende voertuigen hebben onderzoekers munten kunnen identificeren die in 1707 in Lima werden geslagen, met symbolen, tekens en details die onthullen hoe Spanje zijn autoriteit drukte op elk stuk goud dat de Atlantische Oceaan overstak.
Het meest begeerde scheepswrak in de Spaanse wereld
De San José was een van de belangrijkste schepen voor het transport van rijkdommen van het onderkoningdom van Peru naar de Spaanse metropool. Op zijn laatste reis vervoerde het goud, zilver, edelstenen en goederen die bestemd waren om de oorlogsinspanningen in Europa te ondersteunen. Ze werd aangevallen door Britse schepen tijdens de Spaanse Successieoorlog en explodeerde na een inslag op haar kruitreserves. Haar overblijfselen gingen meer dan drie eeuwen verloren.
In die tijd werd de zoektocht naar haar een obsessie voor regeringen, archeologen en privébedrijven. De waarde van de lading wordt nu geschat op meer dan 17 miljard dollar, maar de echte waarde ligt in het verhaal dat de munten en artefacten kunnen vertellen. Het is niet alleen een materiële rijkdom, maar ook een documentaire en culturele rijkdom.
In 2015 kondigde de Colombiaanse regering aan dat ze het wrak had gelokaliseerd. Maar pas in 2021 en 2022 werden systematische archeologische campagnes uitgevoerd, waarbij de nadruk lag op de visuele studie van de site en de artefacten, zonder ze van de zeebodem te halen. “Sinds 2015 hebben vier niet-invasieve campagnes het wrak van het galjoen San José in de Colombiaanse Caraïben gedocumenteerd”, leggen de auteurs uit in het artikel.
Onderwatertechnologie: archeologie zonder het verleden aan te raken
De omstandigheden op de vindplaats maakten het gebruik van geavanceerde technologie noodzakelijk. Vanwege de diepte waarop het galjoen zich bevindt, kunnen archeologen er niet rechtstreeks naartoe duiken. In plaats daarvan maakten ze gebruik van op afstand bediende voertuigen (ROV’s), zoals de Lynx Saab Seaeye, die onder extreme omstandigheden kunnen werken.
Deze apparaten legden duizenden hogeresolutiebeelden vast, die met fotogrammetrietechnieken werden verwerkt tot gedetailleerde driedimensionale reconstructies. Dankzij dit systeem kon de lay-out van de objecten worden bestudeerd en konden details zoals inscripties en visuele markeringen diepgaand worden geanalyseerd. “Deze nauwkeurige digitale replica’s maken het mogelijk om patronen te identificeren in de verdeling van materialen, zoals artefacten, lading en structurele overblijfselen,” zeggen de auteurs.
Het voordeel van deze aanpak is tweeledig: aan de ene kant blijft de site intact en aan de andere kant levert het een digitale database op die kan worden bestudeerd zonder ook maar één steen te verplaatsen. Archeologie wordt zo een oefening in extreme observatie, waarbij elk beeld nieuwe informatie oplevert zonder de omgeving te veranderen.
De visuele taal van het Spaanse Rijk op een munt
De geanalyseerde munten, bekend als macuquinas, waren onregelmatige munten die met de hand uit goudstaven werden geslagen. De geïdentificeerde exemplaren hebben een diameter van 32,5 millimeter en een geschatte massa van 27 gram. De voorzijde toont een variant van het kruis van Jeruzalem met het gekwartierde wapen van Castilië en León; de achterzijde toont de zuilen van Hercules gekroond op de golven van de zee, het kenmerkende symbool van de Munt van Lima.
Daarnaast bevatten de munten nog andere interessante merktekens: de letter “L ” geeft de herkomst aan (Lima), het cijfer ‘8’geeft de denominatie in escudo’s aan en de letter “H ” identificeert de stempelaar Francisco de Hurtado, actief in 1707. De letters “P. V. A.”, afkorting van het keizerlijke motto Plus Ultra. In het centrale deel van de kolommen drie letters “P. V. A.‘, die de uitdrukking van het motto ‘Plus Ultra’ markeren”, de details van het artikel.
Deze markeringen zijn niet alleen technische gegevens: het waren visuele manieren om de keizerlijke macht op elk stuk goud af te drukken. Ze symboliseerden koninklijke autoriteit, legitimiteit van herkomst en de band tussen de Amerikaanse koloniën en de Bourbon monarchie. Elke munt was een propagandistische miniatuur van het keizerrijk.
Van de mijnen in de Andes tot op de bodem van de zee
Het goud dat werd gebruikt om deze munten te slaan, kwam waarschijnlijk uit mijnen in Puno en Huamanga in het huidige Peru. De Munt van Lima had zijn activiteiten hervat in 1683 en begon goud te slaan in 1696. In 1706 werd de onderkoning Markies van Castelldosrius belast met het versturen van de geaccumuleerde contributie naar het schiereiland. De macuquinas maakten deel uit van deze zending.
De route was complex: vanaf de Stille Oceaan werden de ladingen over de Isthmus van Panama naar Portobelo aan de Caribische kust vervoerd. Daar kwamen ze samen met de Flota de Tierra Firme en vandaar voeren ze naar Cartagena en vervolgens naar Europa. In 1708 was de San José het vlaggenschip van die vloot. Het zinken ervan betekende het verlies van een enorme lading die bestemd was voor de koninklijke schatkist.
De ontdekking van munten geslagen in 1707 in Lima, samen met andere archeologische elementen, bevestigen zonder twijfel dat het gevonden schip de San José is. De studie wijst erop dat “de ontdekking van de in 1707 in de Munt van Lima geslagen munten wijst op een schip dat in het begin van de 18e eeuw de Tierra Firme-route heeft bevaren”.
Een munt als getuige van zijn tijd
Naast de identificatie van het wrak biedt het onderzoek een belangrijke reflectie op de rol van munten in de archeologie. De macuquinas, die niet gewijzigd of uit hun context gehaald zijn, bieden een uitzonderlijke kans om de handel, politiek en visuele ideologie van hun tijd te bestuderen. “Deze vondst biedt een unieke kans om een archeologische vindplaats onder water te onderzoeken en ons begrip van de 18e-eeuwse maritieme handel te verdiepen”, aldus de auteurs.
Deze munten weerspiegelen niet alleen economische routes; ze zijn ook een manier om het verleden te lezen vanuit zijn meest tastbare manifestaties. De vondst bevestigt dat goud niet alleen als rijkdom reisde, maar ook als symbool van macht, controle en keizerlijk geloof, zorgvuldig grafisch weergegeven.
Dit type analyse, gebaseerd op niet-invasieve observatie, wordt een model voor toekomstig onderwateronderzoek. Het combineert wetenschappelijke nauwkeurigheid, behoud van erfgoed en geavanceerde technologie, allemaal zonder de oorspronkelijke omgeving van de vondst te veranderen.
